De echo van de 1956 Hongaarse Revolutie in de Nederlandse pers (deel twee): “De Hongaarse Opstand”

De echo van de 1956 Hongaarse Revolutie in de Nederlandse pers (deel twee):

“De Hongaarse Opstand”

Oktober en november 1956 waren een van de diepste gaten die de geschiedenis van de mensheid ooit heeft betreden. In de tweede helft van oktober trokken diplomatieke manoeuvres in de bipolaire wereld de aandacht van het wereldpubliek naar twee regio’s van de wereld. De in het VN-Handvest verankerde internationale rechtsovereenkomsten werden in het niets verbrijzeld toen beide hemisferen van de bipolaire wereld het pad van militaire interventie kozen. De conflicten die uitbraken rond de Hongaarse Revolutie van 1956 en de nationalisatie van het Suezkanaal wakkerden het dagelijks leven van de mensen aan en toonden de contemporaine waarde van internationale conventies. Naast de wapenwedloop veroorzaakt door de Koude Oorlog, heeft het gedwongen zware industrialisatie- en vorderingsprogramma van de Sovjet-Unie de bezette staten van Midden- en Oost-Europa volledig uitgeroeid. De jaren vijftig gingen over tekorten in het leven van alle sovjet-satelliet republieken onder het Warschaupact. De lage levensstandaard heeft geleid tot een aantal rellen, demonstraties en politieke onrust. De gebeurtenissen in Poznan, Polen vormden de inleiding op wat er in de herfst in Hongarije gebeurde. In mijn vorige artikel, presenteerde ik de directe reactie van de Hongaarse Revolutie van 1956 in de Nederlandse media door middel van inhoud gepubliceerd in Nederlandstalige kranten.

 Het tweede deel, dat hieronder wordt gelezen, is getiteld “De Hongaarse Opstand” omdat, zoals de inhoud van de Nederlandse dagbladen hieronder illustreert, de overgrote meerderheid van hen de term “opstand” gebruikte. Vanuit de Nederlandse journalistiek van de gebeurtenissen eind oktober presenteer ik interessante aanvullingen die iedereen niet alleen dichter bij het belang van het herdenken van de historische gebeurtenis kunnen brengen, maar ook op het niveau van de contemporaine Nederlandse samenleving als de reactie van de wereld.

Kort over contemporaine Nederlandse kranten

Ik heb het onderzoeksmateriaal voornamelijk gebaseerd op primaire bronnen die ik heb voortgebouwd op de nodige Nederlandse en Hongaarse onderwerp specifieke literatuur. Op basis daarvan vat ik in onderstaande tabel de Nederlandstalige dagbladen samen die als primaire bronnen voor het hele onderzoek moeten worden beschouwd.

De Hongaarse gebeurtenissen die plaatsvonden tussen 23^ste en 27^ste oktober 1956 speelden een centrale rol op de voorpagina’s van Nederlandse dagbladen. Zonder uitzondering richtten alle pers zich op Hongarije en het internationale militaire, politieke, sociale en economische aspect van de evenementen. Gesteld kan worden dat de Nederlandse pers niet uitsluitend vanuit overnames werkte, dus niet alleen nieuws van grote westerse mediabureaus verwerkt en vertaald in het Nederlands, maar primaire bronnen werden opgesteld om hun beweringen te staven. Tegelijkertijd verschenen ook overdrijvingen, misverstanden en misvattingen in de kolommen van de Nederlandse pers. Daarom probeer ik in dit artikel de Nederlandstalige verdichting van de nieuwswaarde van de Hongaarse Revolutie en Vrijheidsstrijd in 1956 te presenteren. In deze periode beschouwden de Nederlandse journalisten naast de officiële radio-uitzending in Boedapest ook de radio-uitzendingen in Pécs, Miskolc en Praag om de primaire bron te zijn. Naast radio-uitzendingen werden ook evenementen uitgezonden van westerse persbureaus en regeringen, evenals van politieke wereldorganisaties. De Hongaarse strijd werd vaak samen met de Suez-crisis benadrukt, soms in plaats daarvan. De echo van de Revolutie van 23^de oktober 1956 versterkte zich in de volgende dagen. De kranten van 24^de oktober stonden vol met artikelen over Hongarije. De meeste gebeurtenissen keerden in één dag terug op de voorpagina’s van Nederlandse kranten. Hoe nauwkeurig, in welke toon en oordeel? U kunt ook antwoorden op deze en soortgelijke vragen vinden door mijn artikel hieronder te lezen.

“24 oktober in de Nederlandse dagbladen:”

 

Ook het Algemeen Handelsblad van 26^ste oktober is de moeite van het bekijken waard, omdat het een mooie gelegenheid biedt om te laten zien hoe de staf van een van de hoofdrolspelers in de contemporaine Nederlandse gedrukte media reageerde op de revolutionaire gebeurtenissen. “Volgens de laatste berichten: Algemene staking in Hongarije” – schreef een van de artikelen op de omslag. Het artikel verwees naar informatie van Oostenrijkse spoorwegarbeiders breidden zich uit naar de fabrieken en ook het werk stopte om 10 uur ’s ochtends. Hij beschreef de binnenlandse politieke omstandigheden van Hongarije aan de hand van Oostenrijkse nieuwsbronnen. Hij informeerde de lezers uitvoerig over de bijeenkomst van de werkdelegatie en premier Imre Nagy en de resultaten daarvan. Hij benadrukte dat de premier ook had ingestemd met de eis dat sovjet troepen het grondgebied van Hongarije vóór 1^ste januari zouden verlaten. Anti-sovjet-demonstraties vonden plaats in Wenen en Albanië. Volgens de auteur begon de hele opstand met het neerschieten van ongewapende demonstranten. Hij benadrukte dat veel vreedzame deelnemers aan de ongewapende demonstratie werden gedood tijdens de botsingen van de nacht. Hij beschreef de gebeurtenissen die plaatsvonden voor het gebouw van het Hongaarse parlement in Pest: hij noemde de gebeurtenis die talloze keren was gepubliceerd toen een Russische tank het vuur opende op ongewapende burgers die met de Hongaarse vlag zwaaiden, waarbij de meesten van hen werden gedood of dodelijk verwond. Hij dekte de eerste fase van de gevechten die werden voortgezet met de schoten van de interne veiligheidseenheden na Russisch vuur. De hele gebeurtenis was een beetje misleidend beschreven, maar de agressie was begonnen door de sovjet-bezetters. Het hele incident vond plaats net nadat een delegatie van de demonstranten hun eisen wilde overhandigen aan de eerste secretaris, wat leidde tot een hernieuwde strijd in de hele Hongaarse hoofdstad. De auteur had herhaaldelijk herhaald dat de Russische en Hongaarse communistische geheime politie-eenheden begonnen te schieten op de ongewapende vreedzame demonstratie. Hij merkte op dat het officiële Hongaarse leger en de politie niet hebben deelgenomen aan de massale schietpartijen. Hij beschreef de locaties van de straatgevechten en gaf ook gedetailleerde informatie over de schade. Eén artikel ging over de hele activiteit van Gerő en één over de sovjet minister van buitenlandse zaken. In een van de artikelen getiteld “Oordeel Sjepilow”, beschreef de specialist buitenlandse beleid van de krant de houding van het sovjet ministerie van buitenlandse zaken. Hij deed dit door te citeren: “Er hebben zich moeilijkheden in de materiële omstandigheden van de bevolking voorgedaan en het volk heeft democratisering geëist. Er zijn echter krachten aan het werk geweest, die met vijandige bedoelingen van deze demonstraties wilden profiteren. Deze krachten lokten wanordelijkheden uit. Omdat het gevaar bestond, dat het land zou worden gedesorganiseerd, deed de regering een beroep op de Sovjet-troepen”. Uit de opzet van het artikel blijkt ook goed dat de Nederlandse pers weinig respect had voor het communistische proces, zoals in dit geval bijvoorbeeld eerst aantoonde dat het eigenlijk de vreedzame demonstraties waren die door de communisten werden aangevallen en vervolgens meldde dat het sovjet-ministerie van buitenlandse zaken kondigde officieel het tegenovergestelde aan. Daarom zou de auteur de uitspraken van de minister van buitenlandse zaken “oordeel” kunnen noemen. “Het Poolse volk wist hoe het de situatie moest behandelen.” – zei Sjepilov.

De auteur gaf ook een subjectieve beoordeling in het gedeelte “Commentaren” van het artikel, wat een goede gelegenheid voor ons is om de receptie van de revolutie te onderzoeken. De auteur vatte de beschreven gebeurtenissen samen en toonde aan dat sovjet propaganda effectief bleek. Oost-Duitsers en Tsjechoslowaakse arbeiders kozen de kant van de sovjets. De Italiaanse communisten spraken hun spijt uit dat de Hongaarse communisten niet in staat waren om de situatie naar behoren aan te pakken. Volgens de Amerikaanse president s de aanwezigheid van Russische troepen in Hongarije niet in het Hongaarse belang.

In verdere artikelen, schreef het Algemeen Handelsblad specifieke over de militaire situatie en ook over radiostoringen. De op 25^ste en 26^ste oktober gepubliceerde kranten bevatten veroordelingen van internationale organisaties en maatregelen van het Rode Kruis om hulp te organiseren. “Strategische les van opstanden in Polen en Hongarije”, de militaire expert van de krant presenteerde de gebeurtenissen in Hongarije als een reeks opstanden. Volgens de auteur begon het allemaal met de gebeurtenissen in Oost-Duitsland in 1953 waaruit onvrede en verzet zich verspreidden. Het verzet is het resultaat van de Russische expansie, waarvan de zwakte werd gesymboliseerd door de Berlijnse opstand. De NAVO zegt: er zijn meer Europese troepenbewegingen nodig, wat tot logistieke problemen kan leiden. Hij presenteerde de Russische militaire industrie en de locatie van de luchtmacht op het grondgebied van de satellietstaten. Hij ging dieper in op de redenen voor de atoombomontwikkelingen, die precies voortkwamen uit de uitbreidingsplannen van de Russen. De auteur meende dat verzetsbewegingen ontstonden omdat het communistische systeem onverenigbaar was met de nationale identiteit van de bevolking van de getroffen gebieden. Erkenning van de zwakte van hun systeem leidde tot Russische nucleaire programma’s . De Russen zijn niet in staat om de satellietstaten betrouwbaar te controleren. De NAVO moet de militaire beleidssituatie herinterpreteren en het Nederlandse leger moet worden ontwikkeld. “Europese assemblée steunt Hongaarse rebellen” Het artikel beschrijft de levensstandard in Hongarije en de omvang van het tekort. Hij noemde de legitimiteit van de Nagy-regering in twijfel. Russische troepen grepen op tirannieke wijze in. Over het algemeen vloeiden volgens de auteur de gebeurtenissen in Hongarije voort uit de fouten van het communisme.

Massa-arrestaties, inzet van tanks tegen de ongewapende burgerbevolking. De Nederlandse pers ontving de gebeurtenissen van de eerste dagen van de Hongaarse Revolutie en Vrijheidsstrijd van 1956 net belangstelling en sympathie. Met uitzondering van de krant van de communistische partij veroordeelden en bekritiseerde in het Nederlands verschenen gedrukte artikelen de militaire interventie van Sovjet troepen.

Zaterdag, 27^ste oktober 1956 was de dag die een directe samenvatting gaf van de eerste week van de strijd. Dit was de dag waarop het nieuws van de eerste week haar hoogtepunt bereikte. De artikelen publiceerden alleen officiële aankondigingen van de regering, maar het nieuws ging vooral over de ervaringen van de eerste ooggetuigen die naar huis terugkeerden, bijvoorbeeld een zakenman die naar huis terugkeerde, het nieuws van Wenen met veel rapporten met ooggetuigen en correspondenten die in contact kwamen met de eerste Hongaarse vluchtelingen of de gewapende revolutionaire groepen.

Wist u? De Nederlandstalige pers verscheen niet alleen in Nederland, maar ook in de contemporaine Nederlandse koloniën, zodat we bijvoorbeeld informatie kunnen krijgen over het nieuws van Indonesië, Java of Curaçao dat in Europa zelden bekend is. Hoe was de ontvangst van de 1956 Hongaarse Revolutie in deze verre streken van de wereld? Een interessant voorbeeld is dat het lijkt alsof een van de in Indonesië uitgebrachte artikelen een van de eerste was waarin de beëindiging van de ‘revolutie’ werd gebruikt om de Hongaarse gebeurtenissen te beschrijven. „Ook Russen bij de opstandelingen? Revolutie breidt zich over geheel Hongarije uit. In Oost Duitsland en Albanië begint het ook te gisten” De medewerkers van het dagblad bij de Nederlandse Indianen zien een nauw verband in het proces op het grondgebied van de sovjetsatellietstaten. Verwijzend naar het Weense nieuws werden de lezers geïnformeerd over het enige gedeeltelijke succes van de ontwapening van de rebellengroepen dat werd aangekondigd door de premier van Imre Nagy. De auteur wees erop dat West-Hongarije tot aan de Oostenrijkse grens onder de controle van de gewapende opstandelingen was gekomen. De lezer had kunnen worden geïnformeerd over de bedoelingen van de Nagy-regering om te onderhandelen over te terugtrekking van de sovjet troepen en de vorming van de revolutionaire regering in Zuid-Hongarije, opgericht door opstandelingen die zich ten zuiden van Oost-Hongarije hadden gevestigd.

„Radio Pecs in het zuiden, dat zich nog in handen bevindt van de regering, deelde mede, dat „een revolutieraad van de provincie Baranja een georganiseerde campagne leidt tegen de regeringstroepen.”

(Algemeen Indisch Dagblad – De Preangerbode cover pagina, 27^ste oktober 1956)

De krant vatte het lezerspubliek samen over zowel de vorming van de revolutionaire raden en hun eisen als over hun ontvangst door de regering. Hij stelde vast dat het aantal doden in gewapende strijd meer dan tienduizend bedroeg. Er werd vermeld dat te verwachten was dat de terugkeer van Imre Nagy een vergelijkbaar resultaat zou opleveren als de terugkeer van Gomulka in Polen. Mátyás Rákosi werd genoemd als verantwoordelijke voor de woede die onder de Hongaren was ontstaan.

De Tijd, Limburgsch Dagblad en Het Vrije Volk spraken van het uitbreken van een “burgeroorlog”. De totale weerstand werd door alle drie de persen nagesynchroniseerd. Het eerste artikel benadrukte meer de hervorming van de regering van Imre Nagy, het protest van Francisco Franco voor de VN in het voordeel van Hongarije en de mening en aankondigingen van de aartsbisschop van Kalocsa en de Hongaarse katholieke kerk werden gepresenteerd, Het Limburgse dagblad vermeldde ook de bovengenoemde gebeurtenissen, maar had het hoogtepunt van zijn artikelen over alleen de weg van de hervorming van de regering van Nagy, de strijd en de vrijlating van kardinaal Mindszenty uit hechtenis. De lezers van zowel De Tijd als het Limburgsch Dagblad konden informatie kringen over de tegenstanders van de straatgevechten in Boedapest. De regering van Imre Nagy was niet op de hoogte van de gebeurtenissen, dus de Russische troepen probeerden samen met de strijdkrachten van de Hongaarse geheime politie (ÁVH) nog steeds de Pest Guys te verpletteren, maar na vruchteloze pogingen moest Nagy de eisen accepteren van de opstandelingen. Een artikel meldde op 26e oktober over de salvo’s die plaatsvonden voor het Parlement en werd hierboven uitgelegd. Een correspondent uit Boedapest meldde aan Wenen een ooggetuige: Endre Márton informeerde Wenen telefonisch om 10 uur ’s ochtends ongeveer tweeduizend mensen demonstreden voor de Amerikaanse ambassade die vlakbij het Hongaarse parlement was. De demonstranten namen de Amerikaanse vlag mee: “Waarom helpt u ons niet?” In het ooggetuigenverslag stond dat drie afgevaardigden naar het parlement gingen om met de regering te onderhandelen over de vrijlating van de gevangengenomen opstandelingen. De Russische soldaten probeerden eerst de demonstranten vreedzaam tegen te houden. Het rapport stelt ook dat de Russische troepen hadden gemobiliseerd infanterie, tanks en artillerie om het gebouw van het parlement te beschermen. Endre Márton was niet in staat om het exacte aantal slachtoffers te bepalen dat door de salvo’s was gevallen, maar nadat hij was gevlucht en later terugkeerde, maakte hij een schatting van meer dan tweehonderd doden die hij eerst slechts op een par had geschat.

„Massa-executies”

Het personeel van de Limburgse krant bracht een bericht van een Zwitserse reiziger naar beneden dat oorspronkelijk in het journaal van Wenen verscheen. Ze brachten een aantal zeer interessante informatie naar boven die ook voor propagandadoeleinden van de Koude Oorlog kon worden gebruikt.

„Ik heb met mijn eigen ogen gezien dat men twintig opstandelingenleiders aan vlaggenmasten en lantaarnpalen op de promenade langs de Donau heeft opgehangen.”

(Limburgsch Dagblad cover pagina, 27^ste oktober 1956)

Op de omslag van Het Vrije Volk is te lezen over de bevrijding van West-Hongarije. Naast de gebruikelijke geruchten die hierboven werden gepresenteerd, bracht hij uitgebreid verslag uit over Hongaarse vluchtelingen en de internationale situatie van Hongarije. Een extra, al onzeker, maar nog meer sensationeel nieuws vloog voorbij. Het Vrije Volk was een van de eersten die berichtte over het overlijden van Ferenc Puskás.

„PUSKAS GEDOOD IN BOEDAPEST?

Volgens in Oostenrijk opgevangen radioberichten van een in handen van de Hongaarse opstandelingen zijnde zender zou de bekende voetballer Ferenc Puskás, die de rang van majoor in het Hongaarse leger bekleedt, het leven hebben verloren bij de straatgevechten te Boedapest. Het bericht is niet officieel bevestigd.”

(Het Vrije Volk cover pagina, 27^ste oktober 1956)

De Leeuwarder Courant bleef melding maken van de opstand en benadrukte ook dat in West-Hongarije de Sovjettroepen waren vervangen door de opstandelingen. De krant berichtte ook over veranderingen binnen de Nagy-regering tijdens vrijdagavond en het instellen van een arbeidswacht. Volgens de informatie van de auteur vielen de sovjet troepen ook vanuit Oekraïne Hongarije binnen, wat de reden is waarom hij geloofde dat de militaire capaciteiten van de opstandelingen zeer beperkt zijn.

“Puskas gevallen?” Het artikel verschilde alleen daarin van het Limburgsch artikel, het citeerde hetzelfde rapport. Er verscheen echter ook een zeer interessant artikel in de krant.

„Nederlander uit Hongarije op Schiphol. Russische tanks schoten op massa demonstraten.” – “Dutchman from Hungary at Schiphol. Russian tanks fired on demonstrating crowd.” Het artikel verwijst naar een zakenman uit Amsterdam die de hele eerste week van de strijd in Boedapest was. Hij zei dat hij een konvooi van zes auto’s moest organiseren om uit Boedapest zouden vragen, maar tot enige verrassing werden ze slechts één keer tegengehouden door een eenheid van zes Hongaarse opstandelingen tot Hegyeshalom. Hij verbleef in een hotel in de buurt van Boeda toen de gewapende confrontaties begonnen. Hij bevestigde dat het Russische leger voor het Hongaarse parlementsgebouw op de ongewapende Hongaarse demonstranten had geschoten. Hij vermeldde ook dat een Russische tankeenheid van kant wisselde. In een ander artikel kon men lezen over de Europese Assemblée, die de aandacht van alle Europese regeringen vestigde op de noodzaak om de gebeurtenissen in Polen en Hongarije naar de VN te brengen.

De medewerkers van Friese Koerier gebruikten net als die van De Preangerbode de term ‘revolutie’ voor de gebeurtenissen maar deden dat niet op de voorpagina maar beduidend achterstevoren. Imre Nagy, die overal heeft beschreven als een titoïstische communistische leider van Moskou, won alleen hier de titel van ‘patriottische communistische leider’. Ook staat hier dat de inspanningen van de nieuwe Nagy-regering niet voldoende zijn om de gewapende revolutie te stoppen, omdat de menigte al verder was gegaan dan Nagy’s vorige regeringsprogramma en sympathiseert met de ideeën van de negentiende-eeuwse onafhankelijkheidsoorlog, gekenmerkt door de naam van Sándor Petőfi.

De Java Bode berichtte over revolutionaire regeringen, ophangingen en de ongelijke strijd van gewapende burgers en sovjet soldaten. De auteur scherpte de geplande VN-actie tegen Rusland aan, evenals de anti-sovjetprotesten die ook in Albanië plaatsvonden. Met behulp van radio-uitzendingen in Belgrado deed hij verslag van een algemene staking en de dood van tienduizenden.

Interestingly, De Waarheid een artikel publiceerde met de titel: “De vrijheidsstrijders…” De medewerker van de communistische krant vergeleek (dus in de titel slechts spottend vrijheidsstrijders genoemd) de opstandelingen met de fascisten van het Spaanse regime van Francisco Franco. De auteur verklaarde dat de opstandelingen waren gestorven voor democratie terwijl hij pamfletten verspreidde waarin de oprichting van een militaire dictatuur werd voorgesteld. De opstandelingen eisten ook vrijheid voor Hongarije en overwogen het Warschaupact te verlaten. De auteur verspreidde dat onder de opstandelingen leiders waren sympathisanten van Adenauer en Hitler en de opstandelingen zongen de zang “Deutschland Deutschland über alles”. Volgens de auteur brak het conflict niet alleen uit vanwege de Hongaren, maar ook vanwege de Amerikanen en hun bondgenoten die steunden, het zogenaamde “beter socialisme” van Hitler en Mussolini. Dus benadrukten de medewerkers van de krant de retoriek van de Sovjet-Russische Pravda bij het samenstellen van hun eigen geschriften.

Bronnen en literatuur:

De bronnen van contemporaine Nederlandse perspublicaties:

p>De publicaties van 25^ste oktober 1956: Algemeen Handelsblad, Amigoe di Curaçao, De Telegraaf, De Tijd, De Waarheid, Limburgsch Dagblad, Nieuwsblad van het Noorden.

De publicaties van 26^ste oktober 1956: Algemeen Handelsblad, Amigoe di Curaçao, De Waarheid, Friese Koerier, Leeuwarder Courant, Limburgsch Dagblad.

De publicaties van 27^ste oktober 1956: Algemeen Indisch Dagblad – De Preangerbode, De Tijd, De Waarheid, Friese Koerier, Het Vrije Volk, Java Bode, Leeuwarder Courant, Limburgsch Dagblad, Nieuwsblad van het Noorden.

Literatuur:

Rainer M. János: Az 1956-os magyar forradalom. (János Rainer M.): De Hongaarse Revolutie van 1956) – Osiris, Budapest, 2016.

Tischler János (szerk.): Budapestről jelentjük… - Az 1956-os forradalom az egykori nemzetközi sajtóban. (János Tischler (ed,): We rapporteren vanuit Boedapest… - De revolutie van 1956 in de contemporaine internationale pers) – 1956-os Intézet (1956 Institute), Boedapest, 2007.

Jan van de Plasse: Kroniek van de Nederlandse dagblad en opiniepers/samengesteld. Otto Cramwinckel Uitgever, Amsterdam, 2005